Tạ Đức Tuân
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Ngành dệt may và da giày Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức và cơ hội trong bối cảnh Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Để phát triển bền vững, các doanh nghiệp cần chú trọng vào cải tiến công nghệ sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về bảo vệ môi trường và lao động. Việc áp dụng các giải pháp công nghệ xanh, tiết kiệm năng lượng và sử dụng nguyên liệu tái chế là cần thiết để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Đồng thời, cần đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và cải thiện điều kiện làm việc cho người lao động. Ngoài ra, việc tận dụng các lợi thế thuế quan từ CPTPP sẽ giúp ngành dệt may và da giày Việt Nam gia tăng xuất khẩu và mở rộng thị trường quốc tế.
Từ khóa: CPTPP, phát triển bền vững, dệt may, da giày, sản xuất bền vững, bảo vệ môi trường.
1. Đổi mới công nghệ và cải thiện quy trình sản xuất
(i) Ứng dụng công nghệ hiện đại
Đổi mới công nghệ là yếu tố then chốt để nâng cao năng suất, chất lượng và giảm thiểu tác động môi trường trong sản xuất. Trong ngành dệt may và da giày, việc sử dụng công nghệ tự động hóa, trí tuệ nhân tạo (AI), và máy móc hiện đại giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất, tiết kiệm tài nguyên và nâng cao hiệu quả.
Công nghệ tự động hóa: Hệ thống robot trong sản xuất giúp tăng độ chính xác và tốc độ, đặc biệt trong các khâu may mặc và chế tạo giày dép.
Công nghệ xử lý nước thải và tái chế: Các doanh nghiệp cần đầu tư vào hệ thống xử lý nước thải tiên tiến để giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tái sử dụng nước trong sản xuất.
Nguyên liệu thông minh và vật liệu tái chế: Việc phát triển và sử dụng nguyên liệu tái chế, thân thiện với môi trường như sợi tái chế từ polyester hay da sinh học (vegan leather) đang trở thành xu hướng toàn cầu.
(ii) Tối ưu hóa sản phẩm giá trị gia tăng
Quần áo kỹ thuật số hay quần áo thông minh là một trong những xu hướng mới nổi trong ngành công nghiệp dệt may, tích hợp các công nghệ tiên tiến để gia tăng giá trị và tính ứng dụng của sản phẩm. Sự phát triển của những sản phẩm này không chỉ dựa vào các yếu tố thẩm mỹ mà còn liên quan trực tiếp đến khoa học vật liệu và công nghệ điện tử.
Vải chống tia UV: Vải chống tia UV được sản xuất bằng cách thêm vào các hạt nano kim loại hoặc các chất hóa học có khả năng hấp thụ hoặc phản xạ lại tia tử ngoại (UV). Các hạt nano này có thể là oxide kẽm (ZnO) hoặc oxide titan (TiO₂), chúng có khả năng ngăn cản tia UV xuyên qua lớp vải, từ đó bảo vệ người mặc khỏi tác động của ánh nắng mặt trời, như cháy nắng, lão hóa da và ung thư da. Các vải này có thể được phủ một lớp hợp chất có tính năng "chống tia UV", giúp tăng cường hiệu quả bảo vệ mà không làm thay đổi kết cấu hoặc độ thoáng khí của vải.
Vải kháng khuẩn: Vải kháng khuẩn là sản phẩm của sự kết hợp giữa công nghệ dệt may và hóa học, trong đó, các sợi vải được xử lý hoặc phủ lên một lớp chất kháng khuẩn, giúp ngăn ngừa sự phát triển của vi khuẩn và nấm mốc. Các phương pháp phổ biến để tạo ra vải kháng khuẩn bao gồm:
Nano bạc (Ag): Là một phương pháp nổi bật nhờ tính năng kháng khuẩn mạnh mẽ. Các hạt nano bạc có khả năng tiêu diệt vi khuẩn bằng cách phá hủy màng tế bào của chúng và làm rối loạn quá trình trao đổi chất.
Chất chống khuẩn tự nhiên: Một số vải sử dụng chất kháng khuẩn tự nhiên như chiết xuất từ cây trà hoặc bạc hà, giúp sản phẩm có khả năng kháng khuẩn trong thời gian dài mà không gây kích ứng da.
Quần áo thông minh tích hợp cảm biến: Ngoài các tính năng vật lý như chống UV và kháng khuẩn, quần áo kỹ thuật số hiện đại còn có khả năng tích hợp các cảm biến thông minh. Những cảm biến này có thể theo dõi sức khỏe người mặc như nhiệt độ cơ thể, nhịp tim, mức độ căng thẳng hoặc thậm chí đo lường mức độ hoạt động thể chất. Những cảm biến này được kết nối với các ứng dụng di động để cung cấp thông tin về tình trạng sức khỏe, giúp người dùng theo dõi và cải thiện sức khỏe của mình.
Vải thông minh điều chỉnh nhiệt độ: Một công nghệ nổi bật trong quần áo kỹ thuật số là việc sử dụng vải thông minh điều chỉnh nhiệt độ, sử dụng công nghệ thermochromic (thay đổi màu sắc theo nhiệt độ) hoặc sợi điện trở có khả năng làm ấm hoặc làm mát. Vải này có thể tự động điều chỉnh nhiệt độ của cơ thể người mặc bằng cách sử dụng một dòng điện nhỏ hoặc thay đổi cấu trúc vật liệu theo nhiệt độ môi trường. Điều này không chỉ giúp quần áo trở nên thoải mái hơn mà còn mang lại lợi ích trong việc tiết kiệm năng lượng cho các hệ thống làm ấm hoặc làm mát truyền thống.
Ứng dụng của công nghệ blockchain trong quần áo kỹ thuật số: Quần áo kỹ thuật số cũng có thể tích hợp công nghệ blockchain để đảm bảo tính minh bạch và bảo mật thông tin. Mỗi sản phẩm có thể đi kèm với một mã QR hoặc chip NFC, giúp khách hàng dễ dàng truy xuất nguồn gốc sản phẩm, từ nguyên liệu đầu vào đến quy trình sản xuất, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và giúp họ hiểu rõ hơn về nguồn gốc và tính bền vững của sản phẩm.
2. Xây dựng chuỗi cung ứng minh bạch và bền vững
(i) Chuỗi cung ứng minh bạch
Minh bạch trong chuỗi cung ứng là yêu cầu bắt buộc để đáp ứng các quy định về xuất xứ của CPTPP cũng như tiêu chuẩn quốc tế. Doanh nghiệp cần:
Sử dụng công nghệ blockchain: Ghi lại và theo dõi thông tin từ nguồn nguyên liệu đầu vào, quy trình sản xuất đến sản phẩm cuối cùng, đảm bảo truy xuất nguồn gốc minh bạch.
Tăng cường hợp tác nội khối CPTPP: Doanh nghiệp có thể hợp tác với các đối tác từ các quốc gia CPTPP để đảm bảo nguồn nguyên liệu đạt chuẩn xuất xứ, tận dụng ưu đãi thuế quan.
(ii) Phát triển chuỗi cung ứng bền vững
Bền vững là yếu tố cốt lõi trong phát triển chuỗi cung ứng. Các chiến lược cần triển khai bao gồm:
Ưu tiên nguyên liệu tái chế và tái tạo: Như sợi tái chế, vải hữu cơ, hoặc da tổng hợp từ thực vật.
Cắt giảm khí thải carbon: Ứng dụng năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời hoặc gió trong sản xuất giúp giảm tác động môi trường.
Hợp tác với nhà cung cấp bền vững: Làm việc với các nhà cung cấp đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về bảo vệ môi trường và quyền lao động.
(iii) Quản lý chất thải hiệu quả
Xây dựng hệ thống quản lý chất thải là cần thiết để đảm bảo rằng các sản phẩm phụ từ sản xuất không gây hại cho môi trường. Việc tái chế các chất thải như vụn vải hoặc dư thừa từ quá trình sản xuất giày dép cũng là một giải pháp hiệu quả.
3. Đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế và xây dựng thương hiệu bền vững
(i) Đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế
Để tiếp cận thành công các thị trường trong khối CPTPP, doanh nghiệp ngành dệt may và da giày phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường, lao động và chất lượng sản phẩm. Những tiêu chuẩn này không chỉ đảm bảo sản phẩm đạt yêu cầu của các thị trường khó tính mà còn nâng cao uy tín và giá trị thương hiệu của doanh nghiệp.
- Tiêu chuẩn môi trường
Các tiêu chuẩn về môi trường như ISO 14001 (Hệ thống quản lý môi trường) và LEED (Chứng nhận xây dựng xanh) đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tác động tiêu cực từ sản xuất. Để đạt được các chứng nhận này, doanh nghiệp cần áp dụng các biện pháp sản xuất thân thiện với môi trường:
Sử dụng năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, gió, hoặc khí sinh học trong sản xuất.
Giảm lượng nước tiêu thụ và tái sử dụng nước trong các quy trình sản xuất.
Quản lý và xử lý chất thải công nghiệp hiệu quả để tránh gây ô nhiễm môi trường.
Những nỗ lực này không chỉ đáp ứng các yêu cầu quốc tế mà còn thu hút sự quan tâm của khách hàng ngày càng ưu tiên các sản phẩm xanh và bền vững.
- Tiêu chuẩn lao động
CPTPP yêu cầu các quốc gia thành viên đảm bảo các tiêu chuẩn lao động quốc tế, tập trung vào các khía cạnh như:
Điều kiện làm việc an toàn: Doanh nghiệp cần đảm bảo môi trường làm việc không gây nguy hiểm cho sức khỏe và an toàn của công nhân.
Tuân thủ nguyên tắc không sử dụng lao động cưỡng bức và lao động trẻ em: Đây là yêu cầu bắt buộc để sản phẩm có thể xuất khẩu vào các thị trường CPTPP.
- Đảm bảo mức lương công bằng và thời giờ làm việc hợp lý.
Đáp ứng các tiêu chuẩn lao động không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu quốc tế mà còn tạo động lực cho công nhân, từ đó tăng năng suất lao động và cải thiện chất lượng sản phẩm.
- Tiêu chuẩn sản phẩm
Các chứng nhận quốc tế như Oeko-Tex Standard 100 (đối với sản phẩm dệt may không chứa hóa chất độc hại) hay LWG (Leather Working Group) (đối với da giày sản xuất bền vững) là yếu tố quyết định để sản phẩm dệt may và da giày Việt Nam có thể xuất khẩu thành công. Những chứng nhận này đảm bảo rằng sản phẩm:
- Không gây hại cho sức khỏe người tiêu dùng.
Được sản xuất từ nguyên liệu thân thiện với môi trường và tuân thủ quy trình sản xuất bền vững.
Doanh nghiệp cần đầu tư vào các công nghệ kiểm soát chất lượng và cải tiến quy trình sản xuất để đạt được các chứng nhận này, từ đó gia tăng khả năng cạnh tranh và mở rộng thị trường xuất khẩu.
(ii) Phát triển thương hiệu bền vững
Phát triển thương hiệu bền vững không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn tạo sự khác biệt mạnh mẽ trong môi trường cạnh tranh toàn cầu. Một thương hiệu gắn liền với cam kết bảo vệ môi trường và phát triển bền vững sẽ dễ dàng thu hút người tiêu dùng, đặc biệt tại các thị trường yêu cầu cao như Nhật Bản, Canada và Australia.
- Thương hiệu gắn liền với bền vững
Doanh nghiệp cần xây dựng hình ảnh thương hiệu nhấn mạnh vào:
Nguyên liệu tái chế: Sử dụng sợi tái chế từ nhựa, bông tái chế hoặc da sinh học. Điều này không chỉ đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng mà còn giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.
Quy trình sản xuất thân thiện với môi trường: Quảng bá các nỗ lực giảm khí thải carbon, tiết kiệm năng lượng và sử dụng nước hiệu quả trong sản xuất.
Cam kết trách nhiệm xã hội: Doanh nghiệp nên công khai các sáng kiến xã hội như hỗ trợ cộng đồng lao động hoặc cải thiện môi trường làm việc.
- Chiến lược quảng bá sản phẩm xanh
Việc tiếp thị các sản phẩm thân thiện với môi trường là chiến lược quan trọng để xây dựng lòng tin và thu hút khách hàng. Một số chiến lược cụ thể bao gồm:
Sử dụng bao bì xanh, thân thiện với môi trường để tạo ấn tượng tích cực với người tiêu dùng.
Chia sẻ câu chuyện thương hiệu qua các kênh truyền thông, nhấn mạnh vào những nỗ lực bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
Thúc đẩy truyền thông số và hợp tác với các tổ chức phi chính phủ để tăng cường nhận thức về các giá trị bền vững.
- Tham gia các triển lãm quốc tế
Doanh nghiệp cần tham gia các hội chợ và triển lãm quốc tế để giới thiệu sản phẩm bền vững và mở rộng nhận diện thương hiệu. Các sự kiện này không chỉ giúp kết nối với khách hàng tiềm năng mà còn là cơ hội để doanh nghiệp học hỏi xu hướng mới và xây dựng mối quan hệ với các đối tác quốc tế.
(iii) Tận dụng ưu đãi từ CPTPP
Hiệp định CPTPP mang lại lợi thế lớn về thuế quan, giúp sản phẩm dệt may và da giày Việt Nam cạnh tranh hơn tại các thị trường thành viên. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa các ưu đãi này, doanh nghiệp cần đảm bảo sản phẩm đáp ứng đầy đủ các quy định và tiêu chuẩn.
- Đảm bảo quy tắc xuất xứ
Quy tắc xuất xứ là yếu tố cốt lõi để sản phẩm được hưởng ưu đãi thuế quan từ CPTPP. Doanh nghiệp cần:
Sử dụng nguồn nguyên liệu từ nội khối CPTPP hoặc sản xuất nội địa để đảm bảo xuất xứ.
Đầu tư vào công nghệ truy xuất nguồn gốc để minh bạch hóa chuỗi cung ứng, giúp chứng minh nguồn gốc sản phẩm.
- Hợp tác nội khối CPTPP
Doanh nghiệp nên tận dụng mạng lưới nội khối CPTPP để tìm kiếm các đối tác cung ứng nguyên liệu, từ đó đảm bảo các yêu cầu về xuất xứ và tối ưu hóa chi phí sản xuất. Việc hợp tác này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn mà còn thúc đẩy sự liên kết trong khu vực.
- Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu
CPTPP mở ra cơ hội tiếp cận với nhiều thị trường mới, đặc biệt là các quốc gia chưa từng là đối tác thương mại chính của Việt Nam như Mexico, Peru hay Chile. Đa dạng hóa thị trường giúp giảm phụ thuộc vào các thị trường truyền thống và mở rộng cơ hội tăng trưởng.
- Tăng cường sản xuất nguyên liệu nội địa
Để giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, doanh nghiệp cần đầu tư phát triển sản xuất nguyên liệu trong nước. Chính phủ và doanh nghiệp cần hợp tác để xây dựng các khu công nghiệp dệt may và da giày chuyên biệt, tập trung vào sản xuất nguyên liệu bền vững đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.
4. Giải pháp phát triển bền vững ngành dệt may và da giày trong bối cảnh CPTPP đối với doanh nghiệp Việt Nam đến 2030
Trong bối cảnh Hiệp định CPTPP mở rộng các cơ hội xuất khẩu và hội nhập kinh tế toàn cầu, ngành dệt may và da giày Việt Nam đứng trước cả cơ hội và thách thức lớn. Để phát triển bền vững và tận dụng tối đa các ưu đãi thuế quan từ CPTPP, các doanh nghiệp cần áp dụng các giải pháp chiến lược.
Một trong những yếu tố cốt lõi để đạt được sự phát triển bền vững là việc đổi mới công nghệ và cải thiện quy trình sản xuất. Các doanh nghiệp cần đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ tự động hóa, AI, và công nghệ xanh. Việc áp dụng các công nghệ như robot tự động, hệ thống giám sát và điều khiển sản xuất thông minh không chỉ giúp tăng năng suất mà còn giảm thiểu chất thải và sử dụng tài nguyên hiệu quả. Các công nghệ xử lý nước thải tiên tiến và tái chế nguyên liệu cũng sẽ giúp giảm thiểu tác động xấu tới môi trường, đáp ứng yêu cầu của các thị trường quốc tế về bảo vệ môi trường.
Bên cạnh đó, tối ưu hóa sản phẩm giá trị gia tăng là một chiến lược quan trọng. Việc phát triển các sản phẩm may mặc thông minh, tích hợp công nghệ như vải chống tia UV, vải kháng khuẩn hay quần áo thông minh có cảm biến sức khỏe sẽ tạo ra những sản phẩm có giá trị gia tăng cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng, đồng thời giúp các doanh nghiệp Việt Nam gia tăng sức cạnh tranh tại các thị trường quốc tế.
Xây dựng chuỗi cung ứng bền vững là một yếu tố không thể thiếu trong chiến lược phát triển bền vững. Doanh nghiệp cần áp dụng công nghệ blockchain để tạo ra hệ thống chuỗi cung ứng minh bạch, giúp dễ dàng theo dõi nguồn gốc nguyên liệu, tuân thủ quy tắc xuất xứ của CPTPP, và giảm thiểu gian lận xuất xứ. Việc ưu tiên sử dụng nguyên liệu tái chế, như sợi tái chế hoặc da sinh học, và cắt giảm khí thải carbon trong quy trình sản xuất cũng là những giải pháp quan trọng để đáp ứng yêu cầu về môi trường của các thị trường quốc tế.
Cuối cùng, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về lao động và môi trường là yếu tố quyết định để gia tăng khả năng xuất khẩu. Doanh nghiệp cần tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 14001 về quản lý môi trường, LEED cho xây dựng xanh và các tiêu chuẩn lao động công bằng. Điều này không chỉ giúp tăng uy tín và giá trị thương hiệu mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh lớn, đặc biệt khi các quốc gia CPTPP yêu cầu doanh nghiệp thành viên tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn này.
Với những giải pháp chiến lược nêu trên, ngành dệt may và da giày Việt Nam có thể đạt được sự phát triển bền vững, tận dụng các cơ hội từ CPTPP, đồng thời xây dựng thương hiệu mạnh mẽ trên thị trường quốc tế.
Tài liệu tham khảo
-
Sổ tay doanh nghiệp (2019). CPTPP & Ngành dệt may Việt Nam.Truy cập tại: https:// trungtamwto.vn/file/19333/ 7.-vcci-cptpp-det-may.pdf
-
Bộ Công Thương Việt Nam (2019). Báo cáo tác động của CPTPP đối với ngành dệt may Việt Nam. Truy cập tại: https://moit.gov.vn/tin-tuc/ hoi-nhap-kinh-te-quoc-te/ tac-dong-cua-hiep-dinh-cptpp-den-nganh-det-may.html
-
Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) (2019). Textile and Clothing in Global Value Chains: Opportunities and Challenges for Vietnam under CPTPP. Truy cập tại: https://www.wto.org/ english/res_e/reser_e/ textilesvaluechainreport_e.pdf
-
Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) (2019). Tận dụng cơ hội và đối phó thách thức từ CPTPP đối với ngành dệt may Việt Nam. Truy cập tại: https:// vcci.com.vn/ cptpp-co-hoi-va-thach-thuc-cho-nganh-det-may
-
Phùng Quang Phát, Nguyễn Bá Vận và Phạm Quang Hải (2024). Định hướng phát triển kinh tế đối ngoại trong bối cảnh hiện tại. Tạp chí Kinh tế và Dự báo. Truy cập tại: https://philpapers.org/archive/PHTNHP.pdf