Vào tháng 12 năm 2024, cuộc họp lần thứ 50 của Ủy ban Đàm phán Thương mại (TNC) đã được tổ chức tại Trung tâm William Rappard, Geneva với sự chủ trì của Tổng Giám đốc WTO - bà Ngozi Okonjo-Iweala. Theo báo cáo TN/C/M/50, phát hành ngày 24/3/2025, tại phát biểu khai mạc, bà bày tỏ cảm ơn các thành viên đã tái tín nhiệm và nhấn mạnh rằng cuộc họp thứ 50 không nên là “khủng hoảng giữa nhiệm kỳ” mà phải trở thành “cơ hội giữa nhiệm kỳ”. Bà kêu gọi các thành viên tập trung hành động để đạt được tiến bộ thực chất trước Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 14 (MC14) tại Yaoundé (Cameroon) vào năm 2026. Trong báo cáo tổng hợp, Tổng Giám đốc đánh giá cao các kết quả đạt được tại MC13 ở Abu Dhabi, song nhấn mạnh rằng các vấn đề còn tồn đọng - đặc biệt là nông nghiệp, trợ cấp nghề cá và các đề xuất về đối xử đặc biệt và khác biệt (S&DT) - cần được thúc đẩy quyết liệt hơn. Đáng chú ý, đến thời điểm họp, chỉ còn thiếu 24 quốc gia nộp văn kiện chấp thuận để Hiệp định về Trợ cấp nghề cá (Fish 1) chính thức có hiệu lực, thể hiện sự đồng thuận cao và nỗ lực đa phương trong lĩnh vực bảo vệ nguồn tài nguyên biển.
Về đàm phán nghề cá (Fish 2), các thành viên đánh giá cao nỗ lực của Chủ tịch Nhóm đàm phán về Quy tắc - Đại sứ Einar Gunnarsson - trong việc thúc đẩy văn kiện TN/RL/W/285. Văn kiện này phản ánh nhiều điểm đồng thuận đạt được từ sau MC12, bao gồm các điều khoản chuyển tiếp cho các nước tốt nghiệp LDC, định nghĩa sửa đổi về đánh bắt công nghiệp, và cơ chế “clause de paix” dành cho LDC. Tuy nhiên, các nước như Ấn Độ vẫn phản đối và yêu cầu điều chỉnh sâu rộng văn bản, đặc biệt là nội dung liên quan đến mức độ trợ cấp, quyền tự định nghĩa đánh bắt quy mô nhỏ và vai trò của các nước có mức trợ cấp lớn nhất. Đa số các nước đang phát triển - gồm nhóm các nước châu Phi – Caribe – Thái Bình Dương (ACP), nhóm châu Phi, các nước kém phát triển (LDC), cộng đồng Caribe (CARICOM), tổ chức các quốc gia Đông Caribe (OECS) và nhóm Thái Bình Dương - bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ cho văn kiện TN/RL/W/285 như một nền tảng khả thi để hoàn tất đàm phán, nhấn mạnh đây là cơ hội không nên bỏ lỡ.
Đại diện nhóm ACP phát biểu: “Chúng ta không thể tiếp tục bỏ lỡ những cơ hội quý giá mà hệ thống thương mại đa phương mang lại. Đã đến lúc WTO phải hành động để tạo ra những kết quả thực chất, phục vụ người dân và các nền kinh tế trên toàn cầu”. Về nông nghiệp, tiến độ vẫn rất chậm chạp dù Chủ tịch CoA SS - Đại sứ Alparslan Acarsoy - và các nhóm như nhóm Cairns (gồm 19 quốc gia xuất khẩu nông sản lớn như Úc, Brazil, Canada, Thái Lan,... thúc đẩy tự do hóa thương mại nông nghiệp), châu Phi và CARICOM đã nỗ lực đề xuất nhiều cơ chế đàm phán mới. Tổng Giám đốc WTO kêu gọi: “Từ tháng 1/2025 đến MC14, chúng ta phải sống và hít thở nông nghiệp”, thúc giục các thành viên chuyển trọng tâm từ quy trình sang nội dung, tránh để MC14 lại trở thành nơi bị chia sẻ sự chú ý như tại MC13.
Đối với các đề xuất phát triển và đối xử đặc biệt và khác biệt (S&DT), báo cáo từ Chủ tịch Ủy ban Thương mại và Phát triển phiên họp đặc biệt - Committee on Trade and Development in Special Session (CTD SS) - Đại sứ Kadra Ahmed Hassan - cho thấy đã có tiến triển đáng ghi nhận trong việc triển khai Tuyên bố của MC13 về cải thiện hiệu quả các quy định S&DT trong Hiệp định SPS và TBT. Trong năm 2024, WTO đã bổ nhiệm điều phối viên mới là ông Daniel Lim Jun Hoong (Singapore) để tiếp tục thúc đẩy các tham vấn, với mục tiêu tổ chức thêm các phiên chuyên đề vào năm 2025. Các nhóm thành viên như nhóm gồm các nước đang phát triển và kém phát triển (G90), ACP và LDC đều thể hiện kỳ vọng vào tiến trình này, xem đây là cơ hội then chốt để thể hiện vai trò của WTO trong hỗ trợ các nước đang phát triển tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, các phiên họp về Chỉ dẫn địa lý (GIs) và Thương mại - Môi trường (CTE SS) vẫn ghi nhận sự vắng mặt đáng lo ngại khi “không có thành viên nào phát biểu hay đề xuất nội dung mới”, theo báo cáo của hai Chủ tịch Ủy ban về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ – phiên họp đặc biệt(TRIPS SS) và CTE SS. Trước tình hình đó, Tổng Giám đốc WTO đề xuất ba hướng: tiếp tục tham vấn với các nước liên quan, tổ chức các sự kiện cập nhật tình hình về GIs, và nếu không có tiến triển, tạm đình chỉ hoạt động của TRIPS SS nhưng vẫn cho phép tái khởi động khi có yêu cầu chính thức. Kết thúc cuộc họp, Tổng Giám đốc WTO cảnh báo rằng “các nhà lãnh đạo thế giới ngày càng mất kiên nhẫn với sự bế tắc của WTO” và nhấn mạnh: “Chúng ta không được lãng phí nguồn vốn chính trị đang rất quý giá này. Đã đến lúc WTO phải hành động để đem lại kết quả thực chất cho người dân và các nền kinh tế trên toàn cầu.”
ThS. Đỗ Tuấn Hải
Phòng Tham vấn hội nhập - VIOIT