Phiên họp lần thứ 84 của Ủy ban Quy tắc Xuất xứ (CRO) thuộc WTO đã tổ chức ngày 23 tháng 4 năm 2025 tại Geneva, dưới sự chủ trì của ông Guna Seelan Balakrishnan - Chủ tịch Ủy ban Quy tắc Xuất xứ (Malaysia). Nội dung phiên họp tập trung vào việc đánh giá các hoạt động của Ủy ban Kỹ thuật thuộc Tổ chức Hải quan Thế giới (TCRO), tình hình thông báo nghĩa vụ của các thành viên theo Điều 5 và Phụ lục II của Hiệp định về Quy tắc Xuất xứ và đặc biệt là các tiến triển mới trong thực thi Quy tắc xuất xứ ưu đãi dành cho nhóm nước kém phát triển (LDCs). Ngoài ra, các nước thành viên cũng trình bày các nghiên cứu thực tiễn và trao đổi về cách tính tỷ lệ tận dụng ưu đãi thương mại (PURs) - một chỉ số quan trọng để đánh giá hiệu quả của hệ thống ưu đãi.
Theo báo cáo từ TCRO, tính đến tháng 2 năm 2025, Ủy ban đã tổ chức thành công Diễn đàn Toàn cầu về Liên thông xuất xứ, với sự tài trợ từ Hải quan Hàn Quốc và Liên minh châu Âu. Diễn đàn đã công bố giai đoạn II của nghiên cứu khả thi về liên thông điện tử giấy chứng nhận xuất xứ, kỳ vọng sẽ được thông qua chính thức vào tháng 6/2025. Đồng thời, các hướng dẫn chuyên ngành về hàng dệt may, ô tô và hàng tái chế đã được cập nhật. Chương trình đào tạo cấp cao khu vực (JICA-WCO Master Trainer Programme) do Nhật Bản tài trợ đã đào tạo được 40 chuyên gia tại 21 quốc gia châu Phi giai đoạn 2021- 2024, đóng vai trò then chốt trong thực thi Khu vực Thương mại Tự do Lục địa châu Phi (AfCFTA).
Về phần các thông báo nghĩa vụ, Việt Nam cùng Thụy Sỹ là hai thành viên trình bày thông báo cập nhật về quy tắc xuất xứ không ưu đãi, sử dụng mẫu biểu thống nhất theo tài liệu JOB/RO/8/Rev.3. Đại diện Việt Nam khẳng định cam kết minh bạch hóa và quản lý nhà nước hiệu quả về xuất xứ hàng hóa trong bối cảnh Việt Nam đã ký kết 19 hiệp định thương mại tự do. Hệ thống quy tắc xuất xứ không ưu đãi của Việt Nam được xây dựng từ năm 2005, tuân thủ Công ước Kyoto sửa đổi, với khung pháp lý gồm Nghị định 31/2018/NĐ-CP quy định chi tiết Luật quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa, Thông tư 05/2018/TT-BCT quy định về xuất xứ hàng hóa và Thông tư 44/2023/TT- BCT sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số05/2018/TT-BCT. Thông báo cũng nhấn mạnh 3 ưu tiên chính của Việt Nam: (i) tăng cường quản lý nhà nước, (ii) ngăn ngừa gian lận xuất xứ và (iii) đảm bảo minh bạch trong thủ tục hành chính và nghĩa vụ quốc tế.
Trong nội dung quan trọng về quy tắc xuất xứ ưu đãi dành cho LDCs, Trung Quốc công bố hệ thống cấp giấy chứng nhận xuất xứ điện tử dành riêng cho 16 LDCs (trong đó có Bangladesh, Ethiopia, Mozambique, Niger và Timor-Leste). Kể từ khi triển khai năm 2020, hệ thống đã cấp hơn 1.500 chứng nhận điện tử và 10.000 mẫu trắng. Hệ thống này cho phép truyền dữ liệu trực tiếp đến hải quan Trung Quốc để áp dụng ưu đãi tự động mà không cần bản scan. Đây được đánh giá là bước tiến lớn về số hóa thương mại ưu đãi, tăng độ tin cậy và bảo mật nhờ giao thức HTTPS (HyperText Transfer Protocol Secure - giao thức truyền tải siêu văn bản bảo mật) và chuẩn bảo mật cơ sở dữ liệu.
Liên minh châu Âu và Thụy Sỹ tiếp tục chia sẻ kinh nghiệm về hệ thống tự chứng nhận (REX), cùng chính sách "phi can thiệp" (non-manipulation), cho phép chia nhỏ, lưu kho, tái vận chuyển trong quá trình trung chuyển mà không làm mất ưu đãi, miễn là không có hành vi can thiệp. EU khẳng định rằng chính sách này được áp dụng tùy tình huống, chỉ yêu cầu chứng từ trong trường hợp có nghi ngờ. Tỷ lệ tận dụng ưu đãi (PURs) từ LDCs vào EU đạt hơn 90% sau cải cách, cho thấy hiệu quả cao của chính sách phi can thiệp và tự chứng nhận.
Australia, Nhật Bản và Anh cũng trình bày các hệ thống ưu đãi riêng, nhấn mạnh nguyên tắc đơn giản hóa, linh hoạt hóa và minh bạch hóa. Đáng chú ý, chương trình DCTS (Developing Countries Trading Scheme - Chương trình Thương mại dành cho các nước đang phát triển) của Anh (từ 2023) áp dụng mức độ linh hoạt cao, cho phép tối đa 75% giá trị nguyên liệu không có xuất xứ, tạo điều kiện thuận lợi cho các ngành dệt may và sản xuất của LDCs. LDC Group đã đề xuất coi đây là thực tiễn tốt cần nhân rộng. Một số nước như Zambia, Cambodia và Nepal đề nghị thêm nghiên cứu thực tế từ doanh nghiệp để xác định ngưỡng phù hợp, thay vì mô hình hóa lý thuyết.
Ngoài ra, báo cáo của Ban Thư ký cho thấy tính đến tháng 4 năm 2025, đã có 21 thành viên thông báo đầy đủ quy tắc xuất xứ ưu đãi, trong khi Armenia, Iceland và Morocco vẫn chưa hoàn tất. Các thành viên như Trung Quốc, Kazakhstan và Tajikistan chưa nộp đủ dữ liệu về nhập khẩu ưu đãi hoặc gặp lỗi kỹ thuật. Ban Thư ký WTO đang làm việc với Trung Quốc để khắc phục lỗi số liệu thống kê.
Kết thúc phiên họp, Chủ tịch kêu gọi các thành viên tiếp tục tham gia các buổi thảo luận song phương, hoàn thiện nghĩa vụ thông báo, đồng thời mở rộng các cơ chế hỗ trợ kỹ thuật để đảm bảo việc thực thi quy tắc xuất xứ hiệu quả, minh bạch và thuận lợi hơn cho các nước kém phát triển.
ThS. Đỗ Tuấn Hải
Phòng Tham vấn hội nhập - VIOIT